Theth

Niezwykle malownicza miejscowość w północnej Albanii, położona w Górach Północnoalbańskich w okolicach źródeł rzeki Shalë na terenie Parku Narodowego Thethit. Legenda głosi, że Theth została założona 400 lat temu przez 6 braci. Wioska usytuowana jest w szerokiej górskiej dolinie pośród gór na wysokości około 700 metrów n.p.m i uważana jest za jedną z najbardziej odizolowanych osad w Europie. Do Theth prowadzi blisko 25 kilometrowa kręta i nieutwardzona droga, która w okresach zimowych jest całkowicie nieprzejezdna (zwały śniegu i lawiny).

Na początku XX. wieku angielska pisarka, malarka i podróżniczka Edith Durham (1863-1944) zwiedzając Bałkany zafascynowała się folklorem i obyczajami ludności albańskiej. W latach 1912-1913 pracowała jako wolontariuszka w szpitalach północnej Albanii. Durham opisała Theth jako wioskę oderwaną od całego świata, składającą się z ok. 180 domów, w której w niewielkim stopniu obowiązywała gjakmarrja czyli krwawa zemsta rodowa – obyczaj kultywowany na terytorium Albanii zgodnie z Kanun tradycyjnym prawem albańskim.
Kanun jako prawo zniesiono w połowie lat 20. XX. wieku w trakcie reform przeprowadzonych w Albanii. Odrodziło się w szczątkowej formie w latach 90. Paradoksalnie, Theth szczyci się obiektem zwanym wieżą odosobnienia (Kulla e Ngujimit) która niegdyś służyła jako miejsce schronienia dla sprawcy przestępstwa zabójstwa lub okaleczenia przed karą zwyczajowej krwawej zemsty.
Problemem Theth jest wyludnienie. Rodziny, które pozostały przeważnie przebywają na miejscu tylko w miesiącach letnich. Miejscowa społeczność podjęła działania mające na celu zainteresowanie turystów i obecnie wioska stanowi jeden z głównych ośrodków turystyki górskiej w Albanii. Na miłośników wędrówek czeka kilka dobrze oznakowanych szlaków turystycznych o różnej trudności. Najtrudniejszy ze względu na długość i orientację jest szlak wiodący na szczyt Maja Jezercë (2694 m n.p.m.) – najwyższy szczyt Alp Albańskich.

Park Narodowy Thethit, na terenie którego leży wioska Theth, założony w 1996 r., obejmuje obszar 2630 ha. Na jego terenie znajdują się ciekawe obiekty przyrodnicze i geologiczne. Czerwony szlak z centrum wioski prowadzi do wodospadu Grunas wysokiego na 30 m, pełnego wody nawet w upalne lato. Woda jest lodowata – pochodzi między innymi ze śniegu zalegającego w wysokich partiach gór – i krystalicznie czysta. Kanion Grunas ma długość ok. 2 km i szerokość od 3 do 40 m, głębokość miejscami do 60 m. Kolejną atrakcją Parku jest Błękitne Oko (Blue Eye) na rzece Czarnej (Black River), zasilanej wodami z topniejących śniegów zalegających w górach. Powstało w wyniku erozji skał na skutek uderzającej wody. Ma głębokość do 5 metrów. Wokół Oka są niewielkie baseny i małe wodospady.
Dla poprawy już istniejącej infrastruktury turystycznej w tym regionie oraz jej rozbudowy realizowane są dwa projekty. Bałkany Peace Park, to projekt utworzenia parku wzdłuż granic, obejmującego Albanię, Czarnogórę i Kosowo. Wspiera też w ostatnich latach zrównoważoną turystykę, która nie będzie zagrażała różnorodności biologicznej okolic Theth. Albanian Challenge, to projekt stworzony przez grupę miłośników podróży z Czech, którzy zauroczeni pięknem Alp Albańskich postanowili pomóc w rozwoju turystyki tychże obszarów. Zorganizowali wyprawę, której celem było wyznaczenie szlaków górskich, odnowa zniszczonego kościółka i budowa mostu w wiosce Curraj Eperm, a także utworzenie tam bazy turystycznej. Zapewnienie odpowiedniej liczby turystów to jedyne pewne źródło utrzymania dla miejscowych, które uchroni wioskę przed całkowitym wyludnieniem. Curraj Eperm położone jest w dolinie, odcięte od cywilizacji zaporą wodną oraz bezimiennymi górami o wysokości około dwóch tysięcy metrów n.p.m. Projektem dodatkowym była budowa mostu w pobliskiej dolinie Theth, umożliwiającego dostęp do jednego z najczęściej odwiedzanych wodospadów w Albanii – wodospadu Gurans.

Park Narodowy Valbona

leży w centrum Alp Albańskich, ok. 25 km na północny-zachód od miasta Bajram Curri i rozciąga się na obszarze 8000 km2 obejmując dolinę rzeki o tej samej nazwie. Region ma idealne warunki do uprawiania sportów zimowych – średnia grubość pokrywy śnieżnej to 94 cm do nawet 220 cm. Valbona oprócz górskich stoków i lasów, to także liczne wodospady i jaskinie.
Rzeka Valbona (50,6 km długości), spływa z najwyższego szczytu Gór Dynarskich tworząc piękną i głęboką dolinę, jedną z największych atrakcji turystycznych Albanii. Jest to wciąż dzikie i mało odwiedzane przez turystów miejsce. Dzięki nowej asfaltowej nawierzchni w całej dolinie umożliwiającej bezpieczny dojazd samochodem, można podziwiać wysokie skalne ściany najwyższych szczytów Gór Północnoalbańskich, obserwować liczne wodospady i czerpać wodę ze źródełek. Dolina ma niewiele ponad 24 km, najniższym jej punktem jest skalny przełom na wysokości prawie 400 m n.p.m. niedaleko Bajram Curri. Z Valbony do osady Rrogam prowadzi kamienisty trakt wzdłuż koryta rzeki na wysokość około 1090 m n.p.m., gdzie zaczyna się początek szlaku pieszego do przełęczy Qafa e Valbone 1815 m oraz Theth po drugiej stronie przełęczy.

Lista zamków w Albanii:

1. Zamek Alego Paszy w Butrincie
2. Zamek Badhrës
3. Zamek Bashtova
4. Zamek Berat
5. Zamek Borshi
6. Zamek Drishti
7. Zamek Durres
8. Zamek Elbasan
9. Zamek Grezhdani
10. Zamek w Gjirokastra
11. Zamek Kaninë
12. Zamek Kardhiqit
13. Zamek Krujë
14. Zamek w Lëkurësi
15. Zamek Lezhë
16. Zamek Libohovë
17. Zamek Margellici
18. Zamek Peqinit
19. Zamek w Petreli
20. Zamek Pogradecit
21. Zamek Porto Palermo
22. Zamek Prezë
23. Zamek Rodon
24. Zamek Rozafat w Shkodra
25. Zamek Shtëpëzës
26. Zamek Skela
27. Zamek Skrapar
28. Zamek Tepelenës
29. Zamek Tirana
30. Zamek Tujanit
31. Zamek Vokopola

Albański Park Archeologiczny

Finiqi

Miasto położone w południowo-zachodniej Albanii, ok. 8 km na wschód od Sarandy i 20 km o granicy z Grecją. W starożytności było centrum politycznym i kulturowym greckiego plemienia Chaonów. Starożytne źródła wspominają bogactwo miasta w okresie hellenistycznym między III-II w. p.n.e. Dalszy rozwój miasta również w okresie podległości Cesarstwu Rzymskiemu. W murach Finiqi został podpisany traktat kończący I wojnę macedońską.
W Finiqi można obecnie podziwiać pozostałości fortyfikacji, murów obronnych o grubości do 3,6 m strzegących przed najazdami Iliryjczyków, teatr, rzymskie łaźnie, kościół bizantyjski.

Lezha

Położone w północno-zachodniej Albanii przy głównej trasie ze Szkodry na południe do Durres czy Tirany. Zamieszkana jest od czasów iliryjskich, mniej więcej od 8 w. p.n.e. Oficjalnie jednak miasto założone zostało na początku IV w. p.n.e. jako Lissos. W III w. p.n.e. miasto zdobyli Macedończycy, a później Rzymian. Cały czas miasto miało ważną pozycję ze względu na swoje usadowienie niedaleko ważnego portu na Adriatyku.
Najważniejsze czasy dla Lezhy nadeszły jednak w średniowieczu. Pod koniec XIV w. władzę nad miastem przejęli Wenecjanie. To w Lezha w 1444 r. Skanderberg zawiązał albańską Ligę z Lezhy, organizację walczącą z Turkami – wtedy wciąż Lezha była pod panowaniem weneckim. Co jeszcze ważniejsze dla historii i Albańczyków – to właśnie tutaj Skanderberg został pochowany – w ówczesnej katedrze św. Mikołaja, przerobionej potem na meczet przez Turków. Meczet został zniszczony przez komunistyczne władze Albanii po II wojnie światowej. W 1981 r. na jego ruinach otwarto mauzoleum Skanderberga.
Nad miastem góruje twierdza w miejscu, gdzie powstało pierwsze osiedle ludzkie. Do dziś zachowały się tu fragmenty praktycznie ze wszystkich okresów historii miasta. Zaczynając od murów obronnych z V w. p.n.e., przez starożytne akropolis z IV / III w. p.n.e. Obok starożytnych ruin w IX w. wybudowano pierwszą twierdzę. Rozbudowali ją w XIV w. Wenecjanie, a potem turecki sułtan Sulejman I, po zdobyciu jej przez Turków w 1478 r.

Szkodra

Jest jednym z najstarszych miast Albanii i Bałkanów. Najstarsze ślady bytności człowieka w Szkodrze znaleziono na wzgórzu zamkowym, gdzie dziś stoją pozostałości twierdzy i pochodzą z wczesnej ery brązu, mniej więcej 2 tysiące lat p.n.e. Trochę ponad tysiąc lat później osiedlili się tu Ilirowie.
W V / IV w. p.n.e. rozpoczęła się budowa pierwszej twierdzy na wzgórzu, a miasto rosło w siłę, bijąc nawet własne monety (III w. p.n.e.). Nazywało się wtedy Scodrinon. Na początku II w. p.n.e. zostało nawet stolicą królestwa Ilirii. W 168 r. p.n.e. uległo Rzymianom, wchodząc w skład Cesarstwa Rzymskiego. Za czasów Dioklecjana (III w.) stało się ważnym ośrodkiem w regionie, w którym przecinały się ważne drogi handlowe.
Ok. XI w. miasto weszło w skład królestwa Zety, niecały wiek istniejącego na tych terenach państewka. Pod koniec XIV w. władzę przejęli Wenecjanie, zmieniając nazwę na włoskie Scutari i budując ponownie twierdzę na wzgórzu. W XV w. Szkodra znalazła się w strefie wpływów Skanderberga i razem z innymi miastami (Kruje, Lezha) skutecznie broniła się przed najazdami Turków. W 1479 r., po 7-miesięcznym oblężeniu przez stutysięczną armię sułtana Mehmeda II Zdobywcy, 1600-osobowy garnizon twierdzy poddał miasto. Turcy zniszczyli miasto, ale powolutku wracało ono do łask, by w XVII w. stać się nawet stolicą sandżaku (jednostki administracyjnej w państwie tureckim).
Gwałtowny rozwój miasta nastąpił na początku XIX w., głównie za sprawą rozwoju handlu. Powstawały liczne zakłady rzemieślnicze, sklepy i bazary. Szkodra liczyła wtedy ok. 50 tys. mieszkańców. W połowie XIX w. w mieście utworzono siedzibę arcybiskupią. Wtedy też ze względu na zmianę biegu rzeki (a co za tym idzie warunków obronnych miasta), porzucono twierdzę jako nieprzydatną.
Główną atrakcją Szkodry jest zamek Rozafa.

Butrint

powstał w XII wieku p.n.e, choć miasto rozwinęło się w VII w. p.n.e., a w VI w. p.n.e. był już ważnym portem i ośrodkiem handlowym. Później Butrint stał się ważnym ośrodkiem kultu greckiego boga Asklepiosa i został otoczony murem.
W III wieku p.n.e. Butrint staje się miastem sprzymierzonym z Imperium Rzymskim. W 48 r. p.n.e. miasto odwiedza sam Juliusz Cezar, a jego następca Oktawian August silnie rozbudowuje miasto, a także mury miejskie, które prawie podwajają swoją długość.
Pierwsze wieki naszej ery to szczyt rozkwitu miasta, który kończy w III wieku trzęsienie ziemi. Miasto zostało wprawdzie po nim odbudowane, ale nigdy już nie powróciło do czasów dawnej świetności i stopniowo, przez wieki, wyludniało się.
Butrint stał się ważnym ośrodkiem chrześcijańskim, a w V w. uzyskał rangę biskupstwa. W wieku IX przeszedł pod władanie Bizancjum, a w XIV został kupiony przez Wenecjan dla obrony wyspy Korfu. Pod koniec XVIII w. Butrint zdobyły wojska francuskie, ale zostały wkrótce wygnane przez Alego Paszę z Tepeleny. W tym mniej więcej okresie Butrint został jednak całkowicie opuszczony przez mieszkańców, którzy już nigdy tu nie wrócili.
Dziś Butrint jest największą atrakcją archeologiczną w całej Albanii, od 1992 r. wpisaną na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO.
Najważniejsze zabytki w Butrint:

• ruiny sanktuarium Asklepiosa z IV w. p.n.e.
• ruiny teatru greckiego (później przerobionego na rzymski) z III w. p.n.e.
• chrześcijańska wielka bazylika, wczesno-chrześcijański kościół z VI w.
• łaźnie rzymskie z II w.
• baptysterium z mozaikami z VI w. 
• bramy miejskie (m.in. Lwia Brama, zachowana niemal w idealnym stanie)
• akropolis, zamieszkałe od VIII w. p.n.e.
• średniowieczny zamek wenecki z XIV w.

Byllis

Starożytne miasto, obecnie w ruinie. Było największym miastem południowej Ilirii, na granicy Ilirii i Epiru. Starożytne Byllis zajmowało powierzchnie 30 ha na szczycie wzgórza znajdującego się na wysokości 524 m n.p.m. Mury miejskie miały długość 2200 metrów, wysokość 8-9 m i sześć osobnych bram strzeżonych przez wieże. Byllis, będąc miastem greckojęzycznym w granicach Ilirii i Epiru, posiadało własny stadion i teatr w epoce hellenistycznej. W czasach rzymskich Byllis zaczęło podupadać, aż u progu średniowiecza zostało zredukowane tylko do funkcji tytularnego biskupstwa kościoła katolickiego, w dodatku często łączonego z Apollonią, innym starodawnym ośrodkiem znajdującym się na terenach dzisiejszej Albanii.
Stefanos z Bizancjum, naukowiec i erudyta grecki z VI wieku naszej ery, opisał legendarne początki miasta. Miało ono być jakoby założone przez weteranów wojny trojańskiej, a nawet potomka samego Achillesa. Znalazło to później wyraz w monetach greckich bitych na miejscu.

Antigonea

Miasto o bardzo krótkiej ok. 150-letniej historii. Powstało na wzgórzu, ok. 600 m n.p.m., o powierzchni 35 ha. Założone przez króla Epiru Pyrrusa (319-272 r. p.n.e.) na cześć żony Antygony. W 198 r. p.n.e. Rzymianie pokonali macedońską armię króla Filipa i zemścili się na miastach sprzyjających Macedończykom plądrując je i paląc. Ten los spotkał też Antigoneę. Miasto nigdy nie zostało odbudowane.
Wykopaliska prowadzone przez archeologów albańskich w latach 1960-80 w pobliżu współczesnej wsi Saraqinishte doprowadziły do identyfikacji ufortyfikowanego miasta Antigonea. Odkryto kilka wież i wspaniałe bramy wjazdowe, posągi Sfinksa i Posejdona z brązu, monety z brązu bite w różnych miastach.

Apolonia

Została założona przez greckich kolonistów z Korfu i Koryntu w ówczesnej Ilirii, na prawym brzegu rzeki Aous, obecnej Vjosë, w 588 r. p.n.e. Już Arystoteles (384-322 r. p.n.e.) uważał Apolonię za przykład sprawności systemu oligarchicznego wprowadzonego przez potomków greckich kolonistów. Miasto stało się bogate dzięki handlowi niewolnikami oraz lokalnymi płodami rolnymi, a także dochodom z dużego portu, który już w czasach Arystotelesa był w stanie przyjmować i obsługiwać nawet po 100 statków równocześnie. Apollonia biła monety chętnie przyjmowane nawet daleko od niej. Przez pewien czas należała do dominiów Pyrrusa (319-272 r. p.n.e.) króla Epiru, od roku 229 p.n.e. była pod kontrolą Republiki Rzymskiej, zaś w 148 r. p.n.e. stała się częścią rzymskiej prowincji Macedonia. Upadek i wyludnienie miasta zaczęło się w III w n.e. po trzęsieniach ziemi, które spowodowały zamulenie portu i stopniowe zamienianie się jego okolic w malaryczne bagno. W mieście pozostała tylko niewielka wspólnota chrześcijańska, która na wzgórzu w pobliskiej Ardenice zbudowała kościół Świętej Marii i klasztor.
Apollonia ponownie została odkryta w XVIII w. ale badania archeologiczne, najpierw austriackie, później francuskie, podjęto dopiero pod koniec I wojny światowej i w latach międzywojennych. Kontynuowano je w komunistycznej Albanii, ale wiele miejsc nadal nie zostało przebadanych. Obecnie jest to rezerwat archeologiczny, którego najważniejszą część stanowi nieźle zachowany antyczny amfiteatr – Odeon oraz fragment (fasada z kolumnami) wzniesionej na przełomie I i II w. n.e. świątyni Artemidy. Zachowały się również resztki budynku konsula, biblioteki i łuku triumfalnego. Zaś w pewnej odległości od nich, na skarpie, wzniesiony w XIII w. niewielki klasztor i bizantyjska świątynia – obecnie muzeum.

Amantia

Stolica iliryjskiego plemienia Amantes z Epiru. Została założona w V w. p.n.e. i zajmowała obszar ok. 13 ha. Amantia zajmowała ważną pozycję obronną w dolinie Vjosa. Miasto było otoczone murem długości ok. 2100 m, posiadało duży fort z dwiema bramami i wieżami obronnymi. Miało własny Akropol i dorycką świątynię poświęconą Afrodycie. Do najlepiej zachowanych zabytków w Amantii należy stadion z III w. p.n.e. o wymiarach 60 x 12,5 m, który mógł pomieścić 4000 osób.